Polski system penitencjarny, podobnie jak inne systemy więziennictwa, opiera się na złożonej strukturze prawnej, która reguluje zasady odbywania kary pozbawienia wolności. Osadzeni stanowią grupę, której przysługują różnorodne prawa i obowiązki zależne od przydzielonej im kategorii.
Klasyfikacja osadzonych pomaga dobierać skuteczne metody oddziaływania penitencjarnego, w zależności od indywidualnych predyspozycji oraz potrzeb. Ma ona kluczowe znaczenie ze względu na bezpieczeństwo w jednostkach penitencjarnych, ale także ze względu na efektywność procesu resocjalizacji. Zapobiega ona wzajemnej demoralizacji więźniów oraz pozwala stworzyć warunki wychowawcze. Tym samym – sprawia, że osadzeni trafiają do odpowiednio przygotowanych zakładów karnych.
Grupy i podgrupy klasyfikacyjne:
Rodzaje zakładów karnych oznacza się literami:
- M – dla młodocianych
- P – dla odbywających karę po raz pierwszy
- R – dla recydywistów penitencjarnych
- W – dla odbywających karę aresztu wojskowego
Typy zakładów karnych oznacza się cyframi:
- typu zamkniętego
- typu półotwartego
- typu otwartego
Typy zakładów karnych różnią się przede wszystkim stopniem izolacji osadzonych a także obowiązkami i uprawnieniami.
Zakłady Karne w Polsce: Klasyfikacja, Funkcje i Warunki Pobytu
Życie w zakładzie karnym dla młodocianych (Artykuł 84 KKW)
W zakładzie karnym dla młodocianych odbywają karę skazani, którzy nie ukończyli 21 roku życia, jednak w uzasadnionych wypadkach skazany może odbywać karę w tym zakładzie po ukończeniu 21 roku życia. Również w przypadku jeżeli jest to uzasadnione potrzebami oddziaływania, dorosły skazany po raz pierwszy, wyróżniający się dobrą postawą, może, za swoją zgodą, odbywać karę w zakładzie karnym dla młodocianych. Regulaminy zakładów karnych dla młodocianych przewidują nacisk na zajęcia kulturalno-oświatowe, sportowe oraz spotkania z rodzinami. Skazani odbywający karę w zakładach dla młodocianych mają o jedno więcej widzenie w miesiącu od osadzonych przebywających w innych zakładach. Widnieją w regulaminach także zapisy, że w stosunku do młodocianych nie stosuje się szczególnie surowych kar dyscyplinarnych.
Czy istnieje zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy ?(Artykuł 85 KKW)
W takim zakładzie osadza się tych, którzy odbywają karę po raz pierwszy za przestępstwo nieumyślne, a więc przy kwalifikacji do tego rodzaju zakładu, kryterium przyjęcia stanowi fakt wcześniejszego odbywania kary oraz umyślność przestępstwa. Mogą tutaj odbywać karę także młodociani, jeśli wymagają tego względy wychowawcze i resocjalizacyjne.
Za Murem Recydywy
Życie niepoprawnych więźniów w zakładzie karnym dla recydywistów penitencjarnych (Artykuł 86 KKW)
W zakładzie karnym dla recydywistów penitencjarnych odbywają karę dorośli skazani za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani za wykroczenia umyślne karą aresztu lub zastępczą karą aresztu, którzy uprzednio już odbywali takie kary lub karę aresztu wojskowego za umyślne przestępstwa lub wykroczenia, chyba, że szczególne względy resocjalizacyjne przemawiają za skierowaniem ich do zakładu karnego dla odbywających karę po raz pierwszy. Zakład karny dla recydywistów penitencjarnych traktuje swoich więźniów dosyć surowo co przejawia się w stopniu izolacji czy w mniejszej ilości praw osadzonych.
Walka o przetrwanie w zakładzie karnym dla odbywających karę aresztu wojskowego (Artykuł 94 KKW)
Skazany na karę aresztu wojskowego odbywa karę w zakładzie karnym typu otwartego, chyba, że szczególne względy przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym innego typu. W takim zakładzie osadzeni umieszczani są w pomieszczeniach z zachowaniem hierarchii w stopniach wojskowych, a podczas odbywania kary, mają obowiązek pracy.
Typy zakładów karnych:
Zakład karny typu zamkniętego.
W takim zakładzie cele osadzonych przez większość czasu są zamknięte, aczkolwiek jeśli bezpieczeństwo nie jest zagrożone, cele mogą być otwarte przez określony czas w ciągu dnia. Skazani mogą być zatrudnieni poza terenem zakładu, ale w pełnym systemie konwojowania (nie dotyczy to więźniów skazanych na dożywotnie pozbawienie wolności oraz więźniów niebezpiecznych, którzy mogą być zatrudnieni tylko i wyłącznie na terenie zakładu).W obrębie zakładu organizowane są zajęcia kulturalno- oświatowe oraz sportowe. Skazani mogą przemieszczać się po zakładzie tylko w sposób ściśle określony i pod nadzorem. Osadzeni mogą także korzystać z własnej bielizny czy obuwia, a po wyrażaniu zgody przez dyrektora zakładu także z odzieży. Rozmowy telefoniczne skazanych podlegają kontroli administracji a ich korespondencja podlega cenzurze administracji zakładu karnego. Więźniowie zakładu zamkniętego mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu, ale także pod nadzorem funkcjonariusza zakładu. Skazanym, odbywającym kare w tego typu zakładzie nie udziela się przepustek.
Zakład karny typu półotwartego.
Cele skazanych w zakładzie półotwartym pozostają otwarte w dzień, jednak w porze nocnej mogą być zamknięte. W przeciwieństwie do zakładu typu zamkniętego, tutaj osadzeni mogą być zatrudnieni poza terenem zakładu, w systemie zmniejszonego konwojowania lub nawet bez konwojenta, a za zgodą dyrektora zakładu mogą oni uczęszczać także na zajęcia, szkolenia, terapie organizowane poza terenem zakładu. Dodatkowo administracja więzienia może organizować zajęcia sportowe lub kulturalno-oświatowe poza terenem zakładu w obecności funkcjonariusza bądź pracownika zakładu, z tym, że liczba wyjścia z zakładu w celu udziału w takich zajęciach nie może przekroczyć 28 dni w roku. Skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny, obuwia oraz poruszać się po terenie zakładu w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym określonym przez dyrektora zakładu. Skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego, nie częściej niż raz na dwa miesiące, łącznie na okres nieprzekraczający 14 dni w roku. Regulamin przewiduje 3 widzenia w miesiącu, oraz możliwość sprawowania kontroli nad widzeniami czy korespondencją. Rozmowy telefoniczne osadzonych również mogą podlegać kontroli administracji zakładu karnego.
Zakład karny typu otwartego.
W zakładzie karnym typu otwartego cele mieszkalne pozostają otwarte przez całą dobę. Naciska się na zatrudnianie osadzonych poza terenem zakładu i bez konwojenta. Skazanym zezwala się na uczestnictwo w zajęciach, warsztatach, terapiach poza terenem zakładu, można także zezwalać na udział w organizowanych przez administrację zakładu karnego poza terenem zakładu karnego zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych, z tym, że łączna liczba opuszczeń zakładu karnego w celu udziału w tych zajęciach i imprezach dla jednego skazanego nie może przekroczyć 56 dni w ciągu roku. Skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym, jak i korzystać ze swojej bielizny, butów czy odzieży. Osadzeni mogą uzyskać przepustki na czas nie przekraczający 28 dni w roku, nie częściej niż raz w miesiącu. Istotny jest także fakt, prawa do nieograniczonej liczby widzeń w dniach i godzinach wyznaczonych porządkiem wewnętrznym zakładu. Skazani mogą otrzymywać z depozytu zakładowego pieniądze pozostające do ich dyspozycji.
