Ochrona wierzyciela. Czy można skutecznie bronić się przed bezprawnymi działaniami dłużnika?
W poprzednich wpisach poruszona została tematyka zadłużenia od strony dłużnika. Tym razem niniejsze opracowanie dotyczyć będzie sytuacji odwrotnej, a więc widzianej z perspektywy wierzyciela. Często bowiem w praktyce słychać donośne głosy krytyki odnośnie do jakichkolwiek działań windykacyjnych czy też komorniczych. Niestety nie są one w większości uzasadnione, gdyż postępowanie znamiennej większości dłużników zmierza wyłącznie do ucieczki od zapłaty i pokrzywdzenia wierzyciela. Jak się przed tym bronić?
Cywilistyczna ochrona wierzyciela
Jeśli dłużnik, wiedząc, że ma do spłaty wierzytelność dokonuje szybkiego zbywania swoich składników majątkowych celem uniknięcia ich spieniężenia w drodze egzekucji, z pomocą wierzycielom przychodzi ustawodawca, który w art. 527 k.c. wprowadził do polskiego systemu prawnego instytucję tzw. skargi pauliańskiej. Jest to „wynalazek” bardzo archaiczny, gdyż skonstruowany w czasach rzymskich, jednakże stanowi on skuteczną broń w walce z nieuczciwymi dłużnikami. Skarga pauliańska to nic innego, jak wytoczenie powództwa przeciwko osobie, które nabyły określone składniki majątkowe od dłużnika, zamierzającego uniknąć egzekucji. Jeśli kupujący wiedzieli o tym lub przy dołożeniu należytej staranności mogli się dowiedzieć, powództwo najprawdopodobniej będzie skuteczne. Inną jeszcze przesłanką skargi pauliańskiej jest działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Ten element jednakże jest niemal nieodzowny i dość jasny w takich sytuacjach.
Najbardziej klarowna w świetle przepisów jest czynność dłużnika z osobą, będącą z nim w bliskich stosunkach. Wtedy bowiem domniemywa się, że ta osoba wiedziała o świadomości dłużnika w pokrzywdzeniu wierzycieli.
Powództwo wytacza się przeciwko nabywcy tej rzeczy czy też osobie, na rzecz której dłużnik dokonał przysporzenia. W razie uznania powództwa za zasadne przez sąd stwierdza się, iż czynność ta była bezskuteczna względem wierzyciela, co pozwala mu na prowadzenie egzekucji z tego składnika majątkowego. Ewentualny pozwany może jednak zasłaniać się niewiedzą i dołożeniem należytej staranności, jak również spłacić wierzytelność ówczesnego dłużnika, zwalniając się od odpowiedzialności ze skargi pauliańskiej. Instytucja ta wielokrotnie wzbudza w pozwanych zdziwienie i zakłopotanie, gdyż nie są oni do końca świadomi zamiarów dłużnika.
Reakcja karna na bezprawne działania dłużnika
Prawo karne również roztacza ochronę nad wierzycielami. W art. 300 k.k. ustawodawca wskazał, że osobie, która udaremnia zaspokojenie swojego wierzyciela przez usuwanie, ukrywanie, zbywanie, darowanie, niszczenie lub obciążanie swojego majątku grozi kara pozbawienia wolności do lat 3. W § 2 w/w artykułu mowa jest o wierzytelności stwierdzonej wyrokiem sądowym i za ten czyn ustawodawca przewidział karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jeżeli czyn wyrządził szkodę wielu wierzycielom, odpowiedzialność zostaje zaostrzona aż do kary pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Przestępstwo to jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego, chyba że jest nim Skarb Państwa. W postępowaniu karnym wierzyciel może działać w charakterze pokrzywdzonego, a później jako oskarżyciel posiłkowy domagając się orzeczenia obowiązku naprawienia szkody, polegającego na zasądzeniu sumy stanowiącej równowartość wierzytelności lub przynajmniej jej część. Postępowania te są dość skomplikowane i warto zwrócić się do profesjonalistów, aby reprezentowali nasze interesy w takich sprawach.
