Telefon
505996878
Email
kontakt@akademiaprawa.com

Struktura sądownictwa w Polsce – wyjaśnienie przyjętych powszechnie stereotypów

Struktura sądownictwa w Polsce – wyjaśnienie przyjętych powszechnie stereotypów

Polska władza dzieli się na trzy części: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. W odniesieniu do tej ostatniej tworzy się wiele stereotypów, powszechnych przekonań, które nie są do końca zgodne z rzeczywistością. Judykatura – bo tak nazywana jest inaczej władza sądownicza, jest bez wątpienia najbliższa przeciętnemu obywatelowi, gdyż większość z nas miało z nią bezpośrednią styczność lub mieć będzie w przyszłości. Jakie są najczęściej powielane błędy w odniesieniu do struktury sądownictwa w Polsce? Odpowiedź poznamy poniżej.

  1. Struktura sądownictwa w Polsce – podstawy prawne działania polskich sądów
  2. Struktura sądownictwa w Polsce – rodzaje sądów
  3. Szczegółowa struktura działania sądów powszechnych
  4. Sądy administracyjne
  5. Sądy wojskowe
  6. Sąd Najwyższy

Struktura sądownictwa w Polsce – podstawy prawne działania polskich sądów

Pokrótce jedynie należy wspomnieć, iż działalność, strukturę organizacyjną i działania sądów regulują następujące akty prawne:

  • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
  • ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych
  • ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku Prawo o ustroju sądów wojskowych
  • ustawa z dnia 25 lipca 2022 roku Prawo o ustroju sądów administracyjnych

Oczywiście Konstytucja stanowi o zasadach generalnych, których uszczegółowienie zawarte zostało w w/w ustawach.

Struktura sądownictwa w Polsce – rodzaje sądów

Całokształt sądownictwa w Polsce można określić mianem wymiaru sprawiedliwości. W poczet wymiaru sprawiedliwości wchodzą następujące grupy sądów:

  • sądy powszechne
  • sądy administracyjne
  • Sąd Najwyższy
  • sądy wojskowe

Każda grupa sądów ulega jednak podziałowi, który jest nam w mniejszym lub większym wymiarze, lecz powszechnie znany, a mianowicie:

– sądy powszechne to:

  • sądy rejonowe,
  • sądy okręgowe,
  • sądy apelacyjne,

– sądy administracyjne to:

  • wojewódzkie sądy administracyjne,
  • Naczelny Sąd Administracyjny,

– sądy wojskowe to:

  • wojskowy sąd garnizonowy,
  • wojskowy sąd okręgowy

Przedstawiona powyżej „drabinka” sądownicza w strukturze sądownictwa w Polsce została skonstruowana rosnąco w odniesieniu do kompetencji sądów, a więc od najniższego szczebla do najwyższego. Ustawa Zasadnicza przewiduje w swoich zapisach także tzw. sądy specjalne. Są one jednakże powoływane w sytuacjach nadzwyczajnych, np. podczas wojny.

Szczegółowa struktura działania sądów powszechnych

Sądy powszechne zarówno rejonowe, jak i okręgowe oraz apelacyjne dzielą się na wydziały. Jako że pierwszą tzw. „linią frontu” są sądy rejonowe, posiadają one najwięcej wydziałów, gdyż ewentualne środki zaskarżenia rozpatrywane są w sądach wyższego rzędu. W sądach tworzy się następujące wydziały:

  • cywilne
  • karne
  • rodzinne
  • pracy i ubezpieczeń społecznych
  • gospodarcze
  • ksiąg wieczystych

W poszczególnych wydziałach mogą być tworzone także sekcje oraz oddziały. Jednakże ilość wydziałów, sekcji oraz oddziałów uzależniona jest od obszaru właściwości sądu, a więc tak naprawdę od wielkości miejscowości, w której jest położony. Z powyższego podziału wyraźnie wynika, że przyjęte potocznie powiedzenia, jak sąd rodzinny i sąd pracy są wyłącznie skrótami myślowymi. Należy bowiem pamiętać, iż specjalne sądy rodzinne i sądy pracy są niczym innym, jak po prostu wydziałami w danym sądzie rejonowym lub okręgowym. Ponadto nie istnieją często słyszalne sądy grodzkie, które wiele lat temu zostały zniesione, ani też tzw. kolegia do spraw wykroczeń. Sądy powszechne są sądami, z którymi obywatele mają zdecydowanie największą styczność, gdyż rozpatrują wszelkie sprawy, których przedmiotem jest życie codzienne, jak spadki, sprawy karne, sprawy emerytalne, rozwody, czy kontakty z dziećmi.

Sądy administracyjne

Sądownictwo administracyjne jest tak naprawdę dwuinstancyjne:

  • I instancja to wojewódzkie sądy administracyjne
  • II instancja to Naczelny Sąd Administracyjny

Ich głównym zadaniem jest kontrola działalności administracji publicznej i rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy organami samorządu terytorialnego, administracji publicznej i samorządowych kolegiów odwoławczych. Samorządowe Kolegia Odwoławcze nie wchodzą w skład struktury sądów, są jednak organem odwoławczym od decyzji niektórych, innych organów niższego rzędu. Podsumowując, są to sądy, które kontrolują, czy decyzje i inne rozstrzygnięcia wydawane przez organy i urzędy są zgodne z obowiązującym prawem.

Sądy wojskowe

Ustrojodawca i ustawodawca dostrzegli potrzebę powołania przepisów oraz sądownictwa rozstrzygającego spory wewnątrz grupy zawodowej, jaką jest wojsko. Stąd też decyzja o powołaniu sądów wojskowych. Orzekają one głównie w sprawach karnych dotyczących przewinień osób pełniących czynną służbę wojskową.

Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy można nazwać „sądem wszystkich sądów” w Polsce. W przeciwieństwie do innych sądów nie dzieli się na wydziały, ale na Izby:

  • Izbę Cywilną
  • Izbę Karną
  • Izbę Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
  • Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych
  • Izbę Odpowiedzialności Zawodowej

W Sądzie Najwyższym zasiadają sędziowie ze zdecydowanie najwyższym stażem oraz doświadczeniem w sądownictwie, wielokrotnie są to profesorowie nauk prawnych, z których podręczników szkolą się inni prawnicy. Sąd Najwyższy tworząc orzecznictwo, wyznacza pewien wzorzec dla innych sądów, na który w pismach procesowych i uzasadnieniach sądowych powołują się sędziowie sądów powszechnych, prokuratorzy, radcowie prawni oraz adwokaci. Sądy Najwyższe mogą także podejmować uchwały, którym nadawana jest moc zasady prawnej, a więc kompetencje i wpływ Sądu Najwyższego na kształt polskiego sądownictwa jest niezwykle wysoki.